Türkmenistanda institusional özgertmeleri amala aşyrmakda paýdarlar jemgyýetleriniň roly

Garaşsyzlyk ýyllarynda öz ägirt uly baýlyklaryny rejeli peýdalanmak bilen, Türkmenistan okgunly ösýän ýurtlaryň biri hökmünde tanaldy. Täze önümçilikler döredildi, olaryň öndürýän önümleri bolsa dünýä bazarlarynda mynasyp orun eýeleýär. Häzirki wagtda hormatly Prezidentimiziň baştutanlygynda «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy: Türkmenistany 2022 — 2052-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Milli maksatnamasy», «Türkmenistanyň Prezidentiniň ýurdumyzy 2022 — 2028-nji ýyllarda durmuş-ykdysady taýdan ösdürmegiň Maksatnamasy» we «Türkmenistanyň Prezidentiniň obalaryň, şäherçeleriň, etrapdaky şäherleriň we etrap merkezleriniň ilatynyň durmuş-ýaşaýyş şertlerini özgertmek boýunça 2028-nji ýyla çenli döwür üçin Milli maksatnamasy» üstünlikli durmuşa geçirilýär. Türkmenistanyň döwlet syýasatynyň baş ugurlarynyň biri milli ykdysadyýeti durnukly ösdürmek, bazar-institusional özgertmeleri mundan beýläk-de ilerletmek, durmuş ulgamynyň durnuklylygyny saklap galmak we ilatyň hal-ýagdaýyny ýokarlandyrmak bolup durýar. Ykdysadyýetiň ähli pudaklaryny diwersifikasiýalaşdyrmak, eksportyň möçberini artdyrmak, importyň düzümini kämilleşdirmek, tebigy serişdeleri rejeli we toplumlaýyn peýdalanmak, täze iş ýerlerini döretmek, innowasion, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmak boýunça giň gerimli çäreler geçirilýär. Bularyň ählisi milli ykdysadyýetiň pudaklarynda ýokary depginli ösüşi saklamaga mümkinçilik berýär. Mundan başgada ýurdumyzda paýdarlar jemgyýetine hem aýratyn üns berilýär. “Paýdarlar jemgyýetleri hakynda” Türkmenistanyň Kanunyna laýyklykda, paýdarlar jemgyýeti (mundan beýläk jemgyýet) paýdarlar jemgyýetine gatnaşyjylaryň paýdarlar jemgyýeti babatdaky hökmanylyk hukuklaryny tassyklaýan, paýnamalaryň belli bir sanyna bölünen, fiziki we (ýa-da) edara görnüşindäki şahslaryň goýumlarynyň esaslyk maýasyna birleşen kärhanasydyr  aýtmak bolar. Ýurdumyzda döwletiň gatnaşmagynda döredilen «Altyn asyr», «Türkmen hemrasy», «Aşgabat şäher telefon ulgamy», «Türkmentehnogurluşyk» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýetleri tarapyndan ilatymyz ýokary hilli aragatnaşyk hyzmatlary bilen üpjün edilýär. Bu paýdarlar jemgyýetleri bilen bilelikde, hususy eýeçilikdäki kärhanalar hem ilata edilýän hyzmatlaryň sanyny artdyrmaga, olaryň hilini ýokarlandyrmaga işjeň gatnaşýarlar. «Deňiz söwda floty» ýapyk görnüşli paýdarlar jemgyýeti, «Türkmenistan awiakompaniýasy», «Demirýollary», «Türkmenistanyň Ulag-logistika merkezi», «Awtomobil ulag hyzmaty», «Balkan» gämi gurluşyk we abatlaýyş zawody» we «Derýaýollary» açyk görnüşli paýdarlar jemgyýetleri ulag ulgamynda ýük we ýolagçy gatnatmakda öňdebaryjy orunlary eýeleýär. Türkmenistanda institusional özgertmeleri amala aşyrmakda paýdarlar jemgyýetleriniň roly aşakdakylardan ybarat bolyp durýar: - Institusional özgertmeleriň esasy tarapy jemgyýetçilik emlägini hususylaşdyrmak we millileşdirmek prosesi. Bu üýtgeşmeleri amala aşyrmagyň esasy hukuk we guramaçylyk mehanizmi paýdarlar jemgyýetidir. Döwlet kärhanalaryny paýdarlar jemgyýetlerine öwürmek, eýeçiligiň bölünmegine, hususy kapitalyň çekilmegine we netijede dolandyryş netijeliligini we karar kabul etmegiň tizligini ýokarlandyrmaga mümkinçilik berýär. Türkmenistanda hususylaşdyrmagyň geriminiň kem-kemden alnyp barylýandygyna we esasan hyzmat pudagynda, ýeňil senagatda we agrosenagat toplumynyň käbir pudaklarynda jemlenendigine garamazdan, paýdarlar jemgyýetleri hususy pudagyň has möhüm rol oýnaýan köptaraply ykdysadyýetiň döremegine esas bolup durýar. Bu amal täze eýeçiligiň döremegine we bäsdeşlik gurşawynyň döredilmegine itergi berýär. - Paýdarlar jemgyýetiniň eýeçiligi, dünýädäki maýadarlar üçin umumy kabul edilen we iň özüne çekiji maýa goýum serişdesidir. Paýdarlar jemgyýetleriniň döredilmegi we ösdürilmegi, içerki we daşary ýurt maýasyny çekmek üçin möhüm ähmiýete eýe. Paýnamalary satyn almak, dolandyryşa gatnaşmak maýa goýujylara öz bähbitlerini goramak we maýa goýumlaryny yzyna gaýtarmak üçin aç-açan we kanuny mehanizmler berýär. Bu esasanam, nebit we gaz, ulag we logistika, gurluşyk we tehnologiýalary ösdürmek ýaly ileri tutulýan pudaklara maýa goýumlaryny artdyrmak nukdaýnazaryndan möhümdir. Bu görnüşde döredilen bilelikdäki kärhanalar ösen tehnologiýalaryň, häzirki zaman dolandyryş tejribesiniň we halkara işewürlik ülňüleriniň göterijisi bolýar. - Paýdarlar jemgyýetlerini ulanmagyň geriminiň giňelmegi, ykdysadyýetiň hususy pudagynyň ösmegine we güýçlenmegine gönüden-göni goşant goşýar. Ýapyk we açyk paýdarlar jemgyýetleri, maýa goýujylara öz güýçlerini birleşdirmäge we ozal döwletiň aýratyn esasy bolan iri we orta taslamalary durmuşa geçirmek üçin dürli çeşmelerden maýa toplamaga mümkinçilik berýär. Telekeçilik başlangyçlarynyň ösmegini höweslendirýär, täze iş orunlarynyň döredilmegine we dürli pudaklarda önümçiligiň giňelmegine goşant goşýar. Döwletiň hususy telekeçiligi işjeň goldamagynyň çäginde paýdarlar jemgyýetleri bäsdeşlik gurşawyny döretmekde we döwlete dahylsyz pudagyň ýurduň jemi içerki önümine goşandyny ýokarlandyrmakda möhüm gurala öwrülýär. - Paýdarlar jemgyýetleri, şol sanda “Paýdarlar jemgyýetleri hakynda” Türkmenistanyň Kanunyny we birnäçe düzgünnamalar ýaly kanunçylygyň ösdürilmegi institusional özgertmeleriň aýrylmaz bölegidir. Bu hukuk kadalary has aç-açan, jogapkärçilikli we täsirli dolandyryş ulgamlaryny döretmegi maksat edinýär. Hyzmatdaşlyk hukuklaryny kadalaşdyrmak, umumy ýygnaklary guramak, dolandyryş edaralaryny döretmek, maliýe hasabatlylygy we audit talaplary, gyzyklanma gapma-garşylyklarynyň öňüni almak mehanizmleri. Bularyň hemmesi paýdarlar jemgyýetleriniň maýa goýumlarynyň özüne çekijiligini we durnuklylygyny ýokarlandyrmaga goşant goşýar. Diýarymyzda ilatyň ýaşaýyş derejesini ösen döwletleriň derejesine ýetirmek wezipesiniň möhüm strategik wezipeleriň hatarynda kesgitlenmegi adam bähbitlerine gönükdirilen döwlet syýasatynyň geljekde hem rowaçlyklara beslenjekdigine güwä geçýär. Hususan-da, häzirki döwürde ýurdumyzda ykdysadyýeti diwersifikasiýalaşdyrmak, senagatlaşdyrmak, sanly ykdysadyýete geçmek ugrunda alnyp barylýan giň gerimli işler zähmet öndürijiliginiň ýokarlandyrylmagyna we ilatyň pul girdejileriniň yzygiderli artdyrylmagy üçin maddy binýadyň döredilmegine ýardam berýär. Şol bir wagtda, sanly tehnologiýalaryň ösen asyry hasaplanýan häzirki döwürde zähmet öndürijiliginiň ýokarlanmagyny üpjün edýän tehnologiýalary önümçilige, hyzmatlar bazaryna giňden ornaşdyrmak boýunça durmuşa geçirilýän işler, paýdarlar jemgyýetine hem üns berilmegi ykdysady ösüşimiziň hil görkezijilerine oňyn täsirini ýetirýär.